Uoči novog 24. aprila, svjetsku javnost zanima da li će se SAD pridružiti desetinama zemalja koje su tragične događaje iz 1915. godine proglasile “genocidom”
Iako je turkofobija i dalje visoka u određenim segmentima zapadne javnosti, dok tursko-američki odnosi prolaze kroz turbulentno razdoblje, američki predsjednik Joe Biden ovog puta mogao bi ostaviti stratešku važnost tursko-američkih odnosa po strani, kao i historijsku i moralnu dimenziju događaja iz 1915. godine, da proglasi ono što se tada događalo kao takozvani “genocid”.
Bez sumnje, takav bi potez dodatno ugrozio bilateralne odnose, koji su već u kritičnoj situaciji. To bi također moglo imati jako negativne implikacije na odnose Turske sa širim zapadnim svijetom i, između ostalog, frustrirati tursko društvo sa Zapadom.
Međutim, glavna zabluda u tom pogledu bila bi da priznavanje “genocida nad Armenima” predstavlja doprinos tursko-armenskom pomirenju, kako tvrde oni koji insistiraju na politizaciji događaja iz 1915. godine i priznavanju toga kao takozvanog “genocida”.
Umjesto toga, to bi podstaklo turkofobiju i islamofobiju na Zapadu i okončalo svaku mogućnost razumijevanja između turske i armenske nacije, kako bi se razumjele patnje jednih drugih tokom posljednjih decenija Osmanskog carstva, unutar kojeg su zajedno živjele stotinama godina.
Vanjska i unutrašnja dinamika događaja prije 1915. godine
Pogoršanje socijalne i ekonomske situacije većine muslimanskih elemenata u osmanskoj Anadoliji od 1830-ih paralelno s ubrzanom infiltracijom zapadnog kapitalizma, koji je koristio i obogaćivao nemuslimanske manjine carstva, uključujući Armence, stvorilo je duboku napetost između etničkih zajednica i na polju međureligijskih odnosa.
Demografski pritisak izazvan protjerivanjem Turaka s Balkana kao rezultat tursko-ruskog rata 1877-78 i Balkanskih ratova 1912-13, i masakri Turaka od strane kršćanskih bandi, dodatno su pojačali etničku i vjersku napetost između zajednica unutar Osmanskog carstva.
To se događalo paralelno sa sve sistematičnijom evropskom intervencijom unutar Osmanske države i društvenih odnosa na strani Armena i općenito kršćanskih manjina tokom 19. stoljeća, koje se još smatralo dobom zapadnog imperijalizma i nacionalizma.
Tokom ovog perioda, evropski diplomatski predstavnici proširili su vansudsku zaštitu koju su posjedovali u sklopu režima kapitulacije Osmanske države. To je navelo progresivno militantne armenske nacionaliste da pomisle kako bi uz pomoć zapadnih sila mogli formirati nezavisnu Armeniju.
Armenski borci koji su držali odbrambenu liniju protiv osmanskih snaga u gradu Vanu, maj 1915. godine
U tom kontekstu, neki segmenti jermenske zajednice u Osmanskom carstvu odbili su tražiti zajednički jezik za ublažavanje zaoštravajućih međusobnih tenzija između Jermena i Turaka i Kurda.
Umjesto toga, priklonili su se terorizmu, posebno Armenska revolucionarna federacija (ARF), zvana Dashnaksutyun, da bi zastrašili muslimane i, što je još važnije, isprovocirali oštar odgovor Osmanske države, što su smatrali da će na kraju dovesti do zapadne oružane intervencije na strani Armenaca.
Pobuna u regiji Sassoun između 1894. i 1904. godine, zauzimanje sjedišta Osmanske banke u Istanbulu 1896. godine, teroristička kampanja pod nazivom “Khanasor” protiv Kurda u istočnoj Anadoliji 1897. i pokušaj atentata na sultana Abdulhamita II. 1905. godine su među najpoznatijim poglavljima armenske terorističke kampanje u prije 1915. godine.
Stoga događaje iz 1915. godine treba shvatiti kao nastavak višedecenijske napetosti između Osmanskih Jermena i Osmanskih Turaka i Kurda. Pored samog cilja uspostavljanja nezavisne Armenije kroz terorizam i uz pomoć ruske vojske koja je napredovala, armenski nacionalisti pokrenuli su opsežnu terorističku kampanju protiv muslimana u istočnoj Anadoliji, što je rezultiralo masivnim tragičnim gubicima na obje strane i prisilnim preseljenjem stotina hiljada Armena u osmansku Siriju.
Ni tada, a ni danas, zapadna intervencija ili očekivanja rješenja sa Zapada nisu stvorili nikakvo rješenje za Armene. Suprotno tome, politizacija događaja 1915. godine i iskorištavanje armenskih patnji, bez spominjanja masakra nad Turcima i Kurdima, od strane ultranacionalističkih elemenata armenske dijaspore i turkofobnih zapadnjaka samo su spriječili izgradnju međusobnog razumijevanja između Turaka i Armenaca i normalnih odnosa između Turske i postsovjetske Armenije.
Da bi se stvorio zajednički jezik dijaloga između Armena i Turaka, koji bi na kraju doveo do razumijevanja trauma jedni drugih i zacjeljivanja otvorenih rana koje krvare čitavo stoljeće, trebalo bi formirati historijsku komisiju, kako je predložila Turska. Komisija bi ispitala sve raspoložive dokumente, povezane sa događajima, i omogućila naučnicima da razgovaraju o motivima i posljedicama onoga što se stvarno dogodilo 1915. godine.
